W tym miejscu należy podkreślić, że ustawodawca w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyróżnia dwa ustroje majątkowe: ustawowy
i umowny.
Zgodnie z treścią przepisu art. 31 k.r.o. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Ustrój ten może zostać zmieniony w każdym momencie, na podstawie umowy małżeńskiej, orzeczenia sądu lub śmierci jednego z małżonków.
Zważywszy na niniejszy temat na szczególną uwagę zasługuje przepis art. 53 §1 k.r.o. który stanowi, że rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.
Bezspornym pozostaje fakt, że w sytuacji ogłoszenia upadłości w stosunku do jednego z małżonków majątek wejdzie w skład masy upadłości. Jednakże istotnym jest jakie skutki spowoduje taka postać rzeczy. Kwestie te zostały poruszone w przepisie art. 124 §1 prawa upadłościowego, którego treść brzmi:
„Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359). Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.” Niniejszy przepis znajduje zastosowanie zarówno do wspólności majątkowej ustawowej jak
i umownej. Dodatkowo istotnym jest fakt, że ustanie małżeńskiej wspólności majątkowej następuje z chwilą ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, a dokładniej w dniu wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
Co więcej po ogłoszeniu upadłości majątek wspólny wchodzi do masy upadłości, a małżonkowi przysługuje takie samo roszczenie względem małżonka jak wierzycielom. W związku z tym ma uprawnienie do zgłoszenia wierzytelności z tytułu udziału w majątku wspólnym.
Kwestie związane z masą upadłości przedstawione zostały również w art. 124 §5 prawa upadłościowego, który stanowi, że „do masy upadłości nie wchodzą przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych nabytych do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.”
Ustawodawca przewidział sytuację, kiedy rozdzielność majątkowa będzie miała status skutecznej, zatem zgodnie z przepisem art. 126 prawa upadłościowego: „Ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.”
Biorąc pod uwagę powyższy zapis należy podkreślić, iż umowa majątkowa ustanawiająca rozdzielność majątkową małżeńską, która została zawarta w dwuletnim okresie przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, jest bezskuteczna względem masy upadłości. Zatem zawarcie ww. umowy nie ma żadnego wpływu na masę upadłości.
Rozdzielność majątkowa powstała w momencie ogłoszenia upadłości ustaje po umorzeniu, uchyleniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego. Wówczas pomiędzy małżonkami ponownie powstaje ustrój wspólności ustawowej. Warto zauważyć, że ma to miejsce bez względu na ustrój majątkowy, który obowiązywał w małżeństwie przed ogłoszeniem upadłości. Jeśli małżonkowie chcą ustanowić rozdzielność, ograniczyć lub rozszerzyć wspólność majątkową, powinni zawrzeć odpowiednią umowę w formie aktu notarialnego.
